فرهنگ‌زدائی تازیان

...

هجوم اعراب به ایران،‌ صرفاً به نابودی یک امپراتوری منجر نشد. اگر تهاجم اسکندر، و چنگیز به قصد چپاول بود، چپاول عرب هدفی «مقدس» نیز دنبال می‌کرد. تازیان به قتل و غارت بسنده نکردند؛ آنان دین، زبان و فرهنگ ایران را نیز مورد تهاجم قرار دادند. و در پی هجوم تازیان، روستائیان و طبقات متوسط، برای رهائی از پرداخت جزیه‌های سنگین، گروه گروه مسلمان شدند. کشاورزی به تدریج جای خود را به سوداگری و برده‌داری داد. کتابخانه‌های ایران ویران شد، آتشکده‌ها تخریب، و یا به مسجد تبدیل شدند. و زبان تازیان زبان رسمی ایران شد. کمتر به این زاویه از مسائل تاریخی اشاره شده است، ولی مبارزات مسلحانه ایرانیان با تازیان مهاجم بیش از سه قرن به طول انجامید.

درقرن دوم هجری، محمد باقر، یکی از امامان شیعه، که وظیفه‌اش گسترش اسلام در مناطق مرکزی کشور ایران بود، دست به چنان کشتاری زد که خون ایرانیان «سجاده مبارکش!» را نیز «آلوده کرد»! در ایران امروز، گرامیداشت این کشتار، همه ساله در اردهال، طی مراسم قالیشویان بر پا می‌شود! فرشی که در آب شستشو می‌دهند، نماد سجاده محمد باقر است که به خون آلوده شده! بابک‌ها و مازیارها بر تازیان شوریدند و جز نامی پر افتخار از آنان نماند. ولی «افتخارات رسمی» نصیب تازیان شد. نام‌های ایرانی جای خود را به نام‌های سامی داد. و در این روند جایگزینی، مهمترین قربانی، نام ناهید بود. همان «اردوی‌سورا آناهیتا»، که معابدش را تخریب کردند و به تاراج بردند. در شهر ری، معبد ناهید را «بی‌بی شهربانو» نام گذاشتند، نامی که ساختة ذهن مسلمانان بود، برای زدودن نام «ناهید»!

تاکنون هیچ سند معتبری که موجودیت تاریخی «بی‌بی شهربانو» را به اثبات رساند، یافت نشده. هیچیک از مدارک موجود، نشانگر نام، تبار، زمان فوت و مدفن همسر امام سوم شیعیان نیست. هیچ مورخ ایرانی، هیچ ایرانشناسی، به مدفن همسر امام سوم شیعیان در شهر ری اشاره‌ای نکرده. و بجز داستان‌ها و روایات شفاهی، که رفته رفته، در حوزه‌های علمیه تبدیل به «مدارک تاریخی!» شدند و «علمیت» یافتند، هیچ نشانی از مشخصات همسر امام سوم شیعیان در دست نیست. ولی آداب و رسوم و ذهنیات عامیانه، همواره بر مستندات تاریخی سایه افکنده‌اند. تنها کسانی که یاد «ایزد بانوی آب‌ها» را در «آبانگان»، دهم آبانماه هر سال، جشن می‌گیرند، زرتشتیان‌اند.

جشن آبانگان، جشن آب است. جشن بازسازی کاریزها و لایروبی نهرهائی است که طی جنگ‌های طولانی ایران و توران تخریب شده بودند. جشن باریدن باران پس از خشک‌سال است. ناهید یا «اردوی سورا آناهیتا» (ارد به معنای پاک و سورا به معنای نیرومند)، ایزد همة آب‌ها، روی زمین و سرچشمه اقیانوس کیهانی است. ناهید بر زرتشت تقدم داشته، و در سوریه، بابل، رم باستان او را ستایش می‌کرده‌اند. در کتیبه‌های ساسانی از همسر شاپور اول به نام «آتش ـ ناهید» (آتور ـ آناهیت) یاد شده. و در اوستا، قهرمانان و هم‌آورد‌های‌شان، به یکسان آناهیتا را می‌ستایند. آناهیتا از تباری پر افتخار برخاسته، قامتی استوار و سروآسا داشته؛ بر پیراهنش نقشهائی از طلا دوخته شده و طبق آئین زرتشتیان، شاخه‌ای از «برسوم» به دست دارد. گوشواره‌هائی با آویز چهارگوش و گلوبندی از طلا دارد. تاجی از طلا با صد ستاره هشت‌پر بر سر دارد، که از آن نوارهای طلا فرومی‌ریزند. در اسطوره‌های ایران، گردونه ناهید چهار اسب دارد: باد، باران، ابر و برف. جنگجویان در همة جنگ‌ها، یاری او را می‌جویند، و پیروزی را از او می‌‌طلبند، چرا که ناهید سر چشمة زندگی‌است. «آبان یشت»، فرود ناهید بر زمین را چنین توصیف می‌کند:

پس آنگاه، «اردوی‌سورا آناهیتا» بیامد، ‌ای زرتشت!

او از ستارگان، فرود آمد، بر زمین آفریده مزدا

پس آنگاه زرتشت از او خواست، تا بگوید، چگونه وی را باید ستودن

آناهیتا بدو گفت: ای «سپیتامای» پاک! اینست رمز ستایش من،

از برآمدن خورشید، تا پنهان شدنش

زمزمه‌اش خواهی کرداز همة شراب‌هائی که به پایم ریخته‌اند، نوش کن اینک جامی! (آبان یشت، 88 ، 5)