اسفندگان

....

امروز 29 بهمن‌ماه خورشیدی، برابر با پنجمین روز اسفندماه از گاهشمار زرتشتی است. سال مقدس نزد ایرانیان به 12 ماه، که هریک 30 روز بود، تقسیم می‌شد، و پنج روز باقیمانده، به گاتاهای پنجگانه اختصاص داشت. آخرین ماه سال را «اسپندارمذ»، «سپندارمذ» یا «سپنتا آرمائیتی» می‌نامند. واژة «اسپندارمذ»، در اوستا به معنای فروتنی و بردباری است. «اسپندارمذ» نگهبان زمین است و از آنجا که زمین، همانند زن، نقش باروری و باردهی دارد، جشن اسفندگان برای گرامیداشت زنان، به ویژه زنان نیکوکار برگزار می‌شود.

زرتشتیان این روز را به نام «روز زن» و «روز مادر» جشن می‌گیرند. با توجه به رواج ستایش ایزدبانوهای گوناگون در فرهنگ اقوام ایرانی، و بومیان ساکن ایران، می‌توان به اهمیت چنین روزی پی‌برد. در ایران باستان، نقش زن به باروری محدود نمی‌شد، و زنان، مانند مردان، آموزش می‌دیدند و فنون رزم می‌آموختند. «گردآفرید» در شاهنامة فردوسی، شاهدی است بر این مدعا. پس از ظهور زرتشت نیز از اهمیت زن در فرهنگ ایران کاسته نشد.

«پل دوبروی»، متخصص ادیان، در اثر خود «زاراتسترا» می‌نویسد، زنان پارسی، آزادی و جایگاه یگانه‌ای داشتند، و این آزادی هدیة دین زرتشت بود. و در دورانی که، حمورابی به رعایایش اجازه می‌داد برای پرداخت قروض، زن و فرزندان خود را بفروشند، و ارسطو، فیلسوف یونانی، زنان را همتراز بردگان به شمار می‌آورد، دین زرتشت حقوق زن را با مرد برابر شمرد. می‌گویند، یکی از مبلغین دین زرتشت «هوتا اوسا»، همسر شهریار «ویشتاسپا» بوده.

طبق آداب و رسوم زرتشت، فرزندان در انتخاب همسر آزاد بودند. طلاق در دین زرتشت مجاز بود، زن مالک اموال خود بود، و پس از ازدواج، اختیار ادارة اموال خود را داشت. در آن روزگار، برخورداری از چنین آزادی و حقوقی، برتری چشمگیر جایگاه زنان ایران، بر جایگاه دیگر زنان، و به ویژه زنان یونانی را به ثبوت می‌رساند.

«زاراتسترا»، صفحات 229 ـ227

در «مهر یشت»، جایگاه والای زن در دین زرتشت چنان است که به فرمان اهورامزدا، آناهیتا، هنگام زایمان زنان، جهت یاری رساندن به آنان، به زمین می‌آید. زن و زمین، در دین زرتشت، زندگی بخش‌اند، و از این روست که زرتشت در ستایش آنان می‌گوید:

«ای اهورا مزدا! ایدون این زمین، زمینی که ما را در برگرفته، و این زنان را می‌ستاییم. و ستوده، زنانی که خود را از آن تو بشمارند[...]»

یسنا 38، بند نخست.